Subayken yazmaya başladığı için asıl adı Mehmet Nusret Nesin
yerine “Aziz Nesin” takma adını benimsedi. Öte yandan yazılarında Aziz Nesin
yanında Ateş Sin, Ayşegül, Battal Bataner, Bedri Birdirbir, Falan, Daver
Devletlü, Hakkı Haklar,
Kerim Kihkih, Hasan Dene Gör gibi imzalar da
kullandı.
İlkokulu Kanuni Sultan Süleyman İptidai Mektebi (1925),
Darüşşafaka Lisesi, Vefa ve Davutpaşa Ortaokulu (1929), Çengelköy Askeri
Ortaokulu’nda (1930) okudu. Kuleli Askeri Lisesi’ni (1935), Harp Okulu’nu (1937)
bitirdi. Ayrıca Fen Tatbikat Okulu’nu bitirdi (1939). İstihkâm subayı oldu
(l940). İki yıl İstanbul Güzel Sanatlar Akatlemisi’ne devam etti. Subaylıktan
ayrıldı (1944).
Aziz Nesin edebiyata şiirle başladı (1944, Yenigün), bu dergide
Vedia Nesin adıyla şiirler yayımladı. Karagöz ve Yedi gün'de redaktörlük ve Tan
gazetesinde köşe yazarlığı yaptı (1945). Gazetenin kapatılması üzerine
bakkallık, muhasebecilik, fotoğrafçılık, kitapçılıkla uğraştı. Sabahattin Ali,
Rıfat Ilgaz’la birlikte Markopaşa (sonra Malumpaşa, Merhumpaşa) dergisini
çıkardı. Bir yazı nedeniyle 10 ay hapis, 13 ay Bursa’ya sürgün cezası aldı
(1947).
Ayrıca Politzer’den yaptığı bir çeviri yüzünden de 16 ay hapse mahkûm
edildi (1950). Hapisten sonra Akbaba , Dolmuş, Yeni Gazete (1955), Akşam (1958),
Tanin (1960) Günaydın (1969), Vatan (1976-1978) gibi dergi ve gazetelerde
gülmece öyküleri yayımladı. TYS’nin iki dönem (1977-1980), (1985-1988), genel
başkanlığını yaptı. 1984’te askeri yönetime karşı sivil bir girişim olarak
“Aydınlar Dilekçesi”nin hazırlanmasını sağladı. Daha sonra Demokrasi Kurultayı
düzenledi, Demokrasiyi İzleme Komitesi’nin oluşması için çalıştı. Kurucularından
olduğu Aydınlık gazetesinde yazmaya (1993) başladı.
1993 temmuzunda Sivas Madımak Oteli’nde 34 aydının yakıldığı
“Sivas Toplukıyımı”ndan kılpayı kurtuldu. Ancak iki yıl sonra bir imza günü
sonrası Çeşme’de kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi.
Aziz Nesin, Kemal Tahir’le birlikte nedeni belli olmayan bir
biçimde yanan Düşün Yayınevi’ni kurdu (1956). 1972’de Nesin Vakfı’nı kurdu.
Türkiye’de ve başka ülkelerde yayımlanacak kitaplarının, oynanacak oyunlarının
her türlü telif haklarını bu vakfa bıraktı. Bu vakfın amacı “her yıl alınacak
dört kimsesiz ve yoksul çocuğu, ilkokuldan başlatarak yüksek okulu, meslek
okulunu bitirinceye, ya da bir meslek edininceye dek, her türlü gereksinimlerini
sağlayarak barındırmak, yetiştirmek” oldu. İlki 1976’da çıkan birkaç yıl
yayımlanabilen Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı’’nı yayımladı.
Dünyaca tanınan güçlü bir gülmece yazarı oldu. 120’nin üzerinde
kitap yazdı. Ölümünden sonra yazdığı ama yayımlamadığı eserleri oğlu Ali Nesin
tarafından yayımlanıyor.
Aziz Nesin, çağdaş Türk gülmece edebiyatının
kurucusu; öykücü, romancı, şair, gazeteci, köşe yazarı, oyun yazarı, yayımcı,
eğitimci, senaristtir.
Tüm yaşamı yazı masasıyla matbaalar arasında geçen, toplumcu
düşünceyi kitaplardan çok yaşamın acı deneylerinden öğrenen, bu acı deneyleri
okurlarını güldürerek paylaşan, onları düşündüren yazardır. Aynı zamanda
“gülümseten öfke”dir.
Demirtaş Ceyhun’un da bir kitabına verdiği adla “Çağımızın
Nasrettin Hocası Aziz Nesin”dir. Aziz Nesin “Ben bir simyacıyım, gözyaşlarımı
gülmeceye çevirerek dünyaya sundum” der. Bu, ömrü baskı, acı ve çileyle geçen
yazarın simgesel anlatımıdır. O, yazı hayatına şiirle başlasa da onun dünyaca
tanınan en büyük yönü gülmece yazarlığıdır.
Zekeriya Sertel onun BabIâli’ye gelişini şöyle anlatır: “Aziz
Nesin, BabIâli’ye, savaşın son yıllarında gelmişti. İlk başvurduğu yer. Yedi gün
dergisiydi. Bu derginin sahibi Sedat Simavi, benim çok yakın dostumdu. Bir gün
bana bu yeni kabiliyetten söz açtı ve onu Babıâli’de eşi görülmemiş, değerli bir
yazar olarak vasıflandırdı. Yedigün Aziz Nesin’e dar geliyordu.” Dar gelir,
çünkü uzun yaşamak ve çok ürün ortaya koymak ister: “Belki de ben bu öyküleri
yazabileyim diye bunca uzun yaşadım, salt bu öyküleri değil, bu romanları, bu
oyunları, bu şiirleri yazabilmek için ve dünyayı karıştırıp düzeltmek ve
güzelleştirmek umudu için...” 1945’lerden bu yana gülmece yazıları toplumumuzun
her kesimine dalga dalga yayılan bir etkiye sahip oldu.
Eserlerinden anlattığı kişiler, yergiye elverişli tiplerdir. Bu
gülmecenin son derece abartma götüren bir başka yanıyla birleşince, en çok
okunan eserler ortaya çıktı. İşte bu yönleriyle Aziz Nesin, edebiyatımızın en
çok yazan, en çok okunan yazarlarının başında gelir.
Aziz Nesin gülmece anlayışını da şöyle açıklar: “Benim gülmecem,
1. Geleneksel Türk halk gülmecesinden kaynaklanır, 2. Toplumun sorunlarından
esinlenir, 3. Çağdaş dünya insanlarının sorunlarını anlatır. Kısacası yaptığım,
halk gülmecesidir.”
Halk gülmecesini de şöyle açıklar: “Bir işe yarayan, bir işlevi
olan gülmece.” İşlevse, “İnsanları güldürme yoluyla düşündürmeye yarar. Demek
bana göre gülmece bir araç, düşünmek amaçtır. Gülmecelerimle, okurlarıma şunu
düşündürmek istiyorum: Yaşadığımız toplum ve bu toplumsal yapı adaletli değildir
ve içinde bulunduğumuz koşullar da güzel değildir. Adaletsizliklerden,
çirkinliklerden kurtulmak için, başta kendimiz olmak üzere, çevremizi,
toplumumuzu, dünyamızı değiştirme özlem ve isteği yaratmak.” (Yetmiş Beşinci
Yaşında Aziz Nesin, haz. Alpay Kabacalı, Tüyap 1990).
Bunun için de ne yaşarsa, onu yazar. Yaşamında boyun eğmeyen
yanı eserlerine de yansır. Yazarlık serüveni eserlerinin içeriğiyle örtüşerek,
onu evrenselliğe taşır. Aslında eserlerindeki gülmece öğesi olayın kendindedir.
O nedenle de halk nerede komik bir olayla karşılaşsa, “Tam Aziz Nesin'lik olay”
der.
Aziz Nesin'in
Eserleri
Öykü:
- Geriye Kalan (1948),
- İt Kuyruğu
(1955),
- Yedek Parça (1955),
- Fil Hamdi (1955),
- Damda Deli Var
(1956),
- Koltuk (1957),
- Kazan Töreni (1957),
- Toros Canavarı
(1957),
- Deliler Boşandı (1957),
- Mahallenin Kısmeti (1957),
- Ölmüş Eşek
(1957),
- Hangi Parti Kazanacak (1957),
- Havadan Sudan (1958),
- Bay Düdük
(1958),
- Nazik Alet (1958),
- Gıdıgıdı (1959),
- Aferin (1959),
- Kördöğüşü
(1959),
- Mahmul ile Nigâr (1959),
- Gözüne Gözlük (1960),
- Ah Biz Eşekler
(1960),
- Yüz Liraya Bir Deli (1961),
- Bir Koltuk Nasıl Devrilir
(1971),
- Biz Adam Olmayız (1972),
- Sosyalizm Geliyor Savulun
(1965),
- İhtilâli Nasıl Yaptık (1965),
- Rıfat Bey Neden Kaşınıyor
(1965),
- Yeşil Renkli Namus Gazı (1965),
- Bülbül Yuvası Evler
(1968),
- Vatan Sağolsun (1968),
- Yaşasın Memleket (1969),
- Büyük Grev
(1978),
- El ayvan Deyip Geçme (1980),
- 70 Yaşım Merhaba
(1984),
- Kalpazanlık Bile Yapılamıyor (1984),
- Maçinli Kız İçin Ev
(1987),
- Nah Kalkınırsın (1988).
- Borçlu Olduklarımız
- Gerçeğin
Masalı
- İstanbul'un Halleri
- Memleketin Birinde
- Şimdi
Avrupa
Roman:
- Kadın Olan Erkek
(1955),
- Gol Kralı Sait Hopsait (1957);
- Erkek Sabahat (1957),
- Saçkıran
(1959),
- Zübük (1961),
- Şimdiki Çocuklar Harika (1967),
- Tatlı Betüş
(1974),
- Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977) ,
- Surnâme (1976),
- Tek Yol
(1978).
Anı
- Bir Sürgünün Hâtıraları
(1957) ,
- Böyle Gelmiş Böyle Gitmez (1. bölüm 1966, 2. bölüm 1976),
- Poliste
(1967),
- Yokuşun Başı (1982),
- Salkım Salkım Asılacak Adamlar
(1987),
- Rüyalarım Ziyan Olmasın (1990).
- Masal:
- Memleketin Birinde
(1953)
- Hoptirinam (1960)
- Uyusana Tosunum (1971)
- Aziz Dededen
Masallar
Taşlama:
Fıkra:
- Nutuk Makinası
(1958)
- Az Gittik Uz Gittik (1959)
- Merhaba (1971)
- Suçlanan ve Aklanan
Yazılar (1982)
- Ah Biz Ödlek Aydınlar (1985)
- Korkudan Korkmak
(1988)
Gezi:
- Duyduk Duymadık Demeyin
(1976)
- Dünya Kazan Ben Kepçe (1977)
Oyun:
- Biraz Gelir misiniz (1958)
- Bir Şey
Yap Met (1959)
- Toros Canavarı (1963)
- Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı
(1968)
- Çiçu (1970)
- Tut Elimden Rovni (1970)
- Hadi Öldürsene Canikom
(1970)
- Beş Kısa Oyun (1979)
- Bütün Oyunları (Adam Yayınları)(1982)
Şiir:
- Sondan Başa (1984)
- Seviye On Ölüme
Beş Kala (1986)
- Kendini Yakalamak (1988)
- Hoşçakalın (1990).
Mektup:
- Aziz Nesin-Tahsin Saraç
Mektuplaşmaları (ö.s. 1995)
- Aziz Nesin-Ali Nesin Mektuplaşmaları, Canım
Oğlum, Canım Babacığım, (2 cilt, Adam Yayınları, ö.s. 2002)
Konuşma:
- İnsanlar Konuşa Konuşa
(1988)
- Çuvala Doldurulmuş Kediler (1995)
Antoloji:
- Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı
(1973),
Deneme:
- Sivas Acısı
(1995)
- Çuvala Doldurulmuş Kediler (1995)
- Sizi Memlekette Eşek Yok mu?
(1995)
- Okuduğum Kitaplar (2001)
Diğer:
- Böyle Gelmiş Böyle Gitmez III-Yokuşun
Başı, Özyaşamöyküsü insanlar (ö.s. 1995),
- Mum Hala I, Günce (ö.s.
1995),
- Bir Takım Azizlikler, Oyun (ö.s. senaryo: Genco Erkal,
1997),
- Yurtiçinde ve yurtdışında aldığı ödüller, plaketler:
- Devrek Baston
ve Kültür Festivali Plaketi; 1956,
- Altın Palmiye, birincilik (İtalya);
1957,
- Eskişehir’de Yılmaz Büyükerşen’den bir ödül;1958,
- İtalya’da yapılan
Salon Gülmece Yarışmasında gümüş kupa (kendisinden habersiz sokulmuş
yarışmaya);1959,
- Gazeteciler Cemiyeti Fıkra Ödülü, birincilik; 1966,
- Altın
Kirpi, birincilik (Bulgaristan); 1968,
- Karacan Karagöz Oyunları Yarışması,
birincilik; 1969,
- Altın Krokodil, birincilik (Moskova); 1970,
- TDK Oyun
Ödülü; 1975,
- Lotüs Ödülü (Asya-Afrika Yazarlar Birliği); 1977,
- Basın Şeref
Kartı; 1984.
- TYS davası arkadaşları 70. yaş armağanı; 1984,
- Erkekçe başarı
ödülü, Tülsüyü Sevmek öykü dalında en başarılı eser; 1986,
- Tüyap Halkın
Seçtiği Yılın Yazarı Ödülü; 1989,
- Beyoğlu Güzelleştirme ve Koruma Demeği
Ödülü; 1989,
- Karşıyaka Belediyesi, Dünya İnsan Hakları Günü Plaketi.
1989,
- Bilgisayar Çocuk Kulübü; 1990,
- Tolstoy Altın Ödülü;1990,
- Viyana
Tiyatro Ödülü; 1991,
- Rüştü Koray Armağanı; 1991,
- Fransa devletinin verdiği
Şövalyelik nişanı.1991,
- Mülkiyeliler Birliği Demokrasi Ödülü; 1991,
- KETSAV
ödülü. 1992,
- Babaeski Tarım Festivali plaketi;1992,
- Edebiyatçılar Derneği
Onur Ödülü ve altın madalyası; 1992,
- Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü;
1992,
- Karşıyaka Belediyesi İnsan Hakları Ödülü; 1992,
- Gazeteciler
Cemiyeti, Şükran Madalyası; 1992-1993,
- Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Onur
Ödülü; 1993,
- Carl Von Ossietzky Ödülü; 1993,
- Dionysos Şiir Ödülü;
1994,
- CPJ International Press Freedom Award (ABD); 1994,
- Tüyap, I. Ankara
kitap fuarına katkılarından dolayı plaket; 1994,
- İnsan Hakları ödülü;
1994,
- 26. Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü İstanbul Devlet Tiyatrosu, Sanat
İnsanları-1 Aziz Nesin, Başarı Ödülü; 1995,
- Orhan Apaydın Demokrasi ve Barış
Ödülü; 1995,
- Hiroşima Vakfı Ödülü.
Kaynakça:Hikmet
Altınkaynak, Türk Edebiyatında Yazarlar ve Şairler
